Ed

Grote bouwliefde

Een half uur later verlaten we Grand Café l'Opera aan het Rembrandtplein en lopen - door de Amstelstraat en over de Blauwbrug - naar de kruising van de Amstel en Nieuwe Herengracht. Op de Walter Suskindbrug blijft Ed Veenendaal staan, draait het hoofd naar rechts en wijst op een huis aan de overkant van de Amstel. `Daar woon ik,' klinkt het met nauwelijks verholen trots. `Ik dacht: we gaan hier even kijken, want vanaf deze brug heb je het fraaiste uitzicht.' Inderdaad ligt Veenendaal's grote bouwliefde er adembenemend bij in de aarzelende middagzon. Het zeventiende-eeuwse grachtenpand is een van de weinige Amsterdamse huizen met een geheel zandstenen façade en een balkon dat door twee vrijstaande Toscaanse zuilen wordt gedragen. 'Ons appartement bevindt zich op de eerste etage,' informeert Ed. Je ziet hoe breed het is: maar liefst zeventien meter! Ik kan je verzekeren dat dergelijke afmetingen niet vaak voorkomen binnen de Grachtengordel.'

Flexibele omgeving

Eenmaal over de drempel word ik een ogenblik overweldigd door de reusachtige ruimte: het appartement is zeker even imposant als de gevel waarachter het schuilgaat. Niet alleen de theatrale dimensies van de vier vorstelijke vertrekken (woonkamer, werkkamer, keuken en slaapkamer), maar vooral ook de gang van eenentwintig meter lengte, de zes meter hoge plafonds en kolossale raampartijen geven iedere nieuwe bezoeker ongetwijfeld een gevoel van nietigheid. Ed's rondleiding door zijn droomhuis leidt bij mij echter al snel tot een geheel andere indruk: hier loopt geen museum curator, maar de trotse bezitter van een historisch pand dat van ontelbare hedendaagse gemakken is voorzien. `De sociale functie van een woning als deze is een volstrekt natuurlijke,' meent hij. `Toen we in de jaren tachtig met de vernieuwing van het oorspronkelijke interieur begonnen, was een van onze doelstellingen om een flexibele woon- en werkomgeving te creëren. In alle bescheidenheid geloof ik dat we daar uitstekend in zijn geslaagd: je kunt je hier nu ontspannen à deux, maar ook met achttien industriëlen om de tafel een inspirerende conversatie voeren.'

Grondige restauratie

Ed Veenendaal acht het moment gekomen voor een korte uiteenzetting van de geschiedenis van het pand Amstel 216. Tussen 1671 en 1675 werd het gebouwd door Adriaan Dortsman in opdracht van de katholieke koopman Gijsbert Dommer. De parkachtige tuin met zijn eeuwenoude bomen ontstond toen Dommer de tuinen van de percelen Herengracht 586 - 596, die hem eveneens toebehoorden, grotendeels bij die van zijn huis aan de Amstel trok.

Coenraad van Beuningen, tot zesmaal toe burgemeester van Amsterdam, betrok het huis in 1686, waarna het tot 1870 in bezit van de familie bleef. Vervolgens werd het pand door een Italiaanse architect ingrijpend verbouwd. Een overdaad aan ornamenten was het resultaat. Veenendaal: 'Ten tijde van mijn aankoop van het appartement over-heersten de tierelantijnen uit de negentiende eeuw de veel soberdere stijlkenmerken van tweehonderd jaar eerder. Het interieur was werkelijk totaal veritalianiseerd: je zag alleen nog maar bladgoud.' Om die reden nam de restauratie met een team van rond de twintig mensen liefst negen maanden in beslag. Ed Veenendaal loopt met mij terug naar de statige gang om een en ander te illustreren: `Gebruik makend van de expertise van restaurateur Hans 't Mannetje werd gestart met een grondig onderzoek naar de oorspronkelijke stijl van de diverse vertrekken. Zo bleek dat in de door Gerard de Lairesse ontworpen gang de marmeren sier- en gemarmerde deurlijsten door de Italianen waren overgeschilderd. je zult begrijpen dat het een gigantisch karwei was om deze passage, de ruggengraat van het appartement, naar de originele tekeningen van De Lairesse te restaureren. Maar uiteindelijk is het gelukt!'

Hart voor de grachtentuin

De Amsterdamse binnenstad bezit geen parken, en het Leidse Bosje bestaat uit een groepje platanen waar de trams continu voorbij razen. De bomen aan de grachten lijnen met de geparkeerde auto's eronder en vechten om de schaarse zuurstof. Maar weelderige privétuinen zijn er nog legio. En doordat steeds meer voormalige kantoorpanden weer worden bewoond, herneemt het groen Iangzaam zijn plek in de eeuwenoude achterhoven.

Helaas zijn er vele lokaties binnen de Grachtengordel waar de keurtuinen zijn verdwenen en plaats hebben moeten maken voor uitbouwen, opslagplaatsen of parkeergarages. En ook de tuinen die het hebben overleefd, verkeren soms in bedroevende staat. Daarom hebben verschillende trotse bezitters van weelderige grachtentuinen in 1992 De Stichting De Amsterdamse Grachten-tuin opgericht. Eén van hen is Ed Veenendaal. Desgevraagd leest hij voor uit de oprichtingsakte van de Stichting: 'Wij zet-ten ons in voor de bescherming en restauratie van historische en bedreigde tuinen. Voorts stimuleren wij tuineigenaren tot aanleg en onderhoud, en fungeren als vraagbaak voor de donateurs van de Stichting.'

Sinds de oprichting, zo vertelt Ed Veenendaal, is veel werk verzet en hebben talloze particuliere tuineigenaren enthousiast gereageerd. Vanuit het bedrijfsleven en de overheid komen eveneens bemoedigende signalen. Dit voorjaar is de eerste, fraai vormgegeven Nieuwsbrief verschenen, waarmee het Stichtingsbestuur iedere donateur op de hoogte houdt van belangwekkende ontwikkelingen op het gebied van de Amsterdamse grachtentuin. In deze Nieuwsbrief valt bijvoorbeeld te lezen dat alle tuinen van de Keizersgracht in de afgelopen periode door deskundige onderzoekers zijn bezocht, beschre-ven en op dia vastgelegd: bij elkaar zo'n vierhonderd grachtentuinen.

Het onderzoek varieert van de con-statering dat de tuin niet meer bestaat, tot een complete geschiedenis met ontwerptekeningen en platte-gronden. 'Van deze inventarisatie wordt nu een boek voorbereid van een serie die uiteindelijk de gehele Grachtengordel dient te omvatten,' onthult Ed Veenendaal. 'Te zamen moeten deze boekwerken de basis vormen voor het herstel, de restauratie en nieuwe aanleg van grachtentuinen in het Amsterdamse centrum.'